In haar tijd was keizerin Elisabeth een idool, in onze tijd is ze een icoon. De mythe en de tragiek rondom de prachtige Sisi zijn vooral in Wenen heel tastbaar. In de Oostenrijkse hoofdstad zie en voel je haar verdriet en haar strijd, maar ook haar liefde en trots. Sisi als hoofdrolspeler in een historische soap.
Natuurlijk, Wenen is de Spaanse rijschool, Sacher Torte, slot Schönbrunn, de Sängerknaben, de Hofburg en het Prater. Maar Wenen is zeker ook de stad van Sisi. Iedereen kent het verhaal van de prachtige Elisabeth die het hoofd van keizer Franz Joseph I van Oostenrijk op hol bracht. Hij trouwde haar in plaats van haar zus Helene, die eigenlijk voorbestemd was om keizerin te worden. Maar Sisi werd niet gelukkig aan het hof. Haar liefde werd steeds op de proef gesteld – onder meer door schoonmama Sophie met wie ze een slechte band had – en ze had veel moeite met de strenge, beknellende Habsburgse hofregels. Bovendien verloor Elisabeth twee kinderen. Door haar tragische leven veranderde de keizerin in een zonderlinge dame, met bijzondere gewoonten. Zo had ze haar eigen dieet: ze at voornamelijk vlees, dronk veelal melk en nam als toetje ijs. Als ze de melk van een bepaalde koe lekker vond, kocht ze prompt het hele beest. En om snel in haar ijsbehoefte te voorzien was er een tunnel van de Hofburg naar het enkele honderden meters verder gelegen koffiehuis Demel. Op een teken van de keizerin begaf een bediende zich ondergronds naar het roemruchte café aan de Kohlmarkt om ijs te halen en rennend terug te keren, voordat de ijskoude delicatesse gesmolten was.
Winkelstraat Graben in Wenen
Demel is nog steeds een begrip; wie er binnen stapt, gaat terug in de tijd. De vitrines in de koninklijk gedecoreerde winkel staan vol met de lekkerste en prachtigste taartjes. In een aangrenzende ruimte staan bonbons, marsepein en chocolade in rangorde opgesteld om meegenomen te worden. Achterin zijn twee koffiezalen; beneden voor de rokers, boven voor de niet-rokers, die op de trap naar de eerste verdieping een blik kunnen werpen in de bakkerij waar al dat lekkers gemaakt wordt. Foto’s maken mag, flitsen niet. Op de menukaart van Konditorei Demel staat ook de beroemde Sacher Torte. De echte, zeggen ze bij Demel, want mevrouw Demel werkte ten tijde van het ontstaan van de lekkernij in de keuken van Sacher. De bakkers bij hotel Sacher bestrijden dat; het geheime recept uit 1832 van de machtige chocoladetaart hebben zíj in handen en niemand anders. Anderhalve eeuw geleden was er zelfs een rechtszaak over, maar inmiddels lijkt de strijd tussen Sacher en Demel goeddeels beslecht: vraag je een geboren en getogen Wener om ‘echte Sachertaart’ dan stuurt hij je naar Demel, vraag je om de ‘originele Sachertaart’, dan wijst hij je richting hotel Sacher. Bij beide adressen krijg je ‘m zoals ie het lekkerst is: met een flinke toef ongezoete slagroom erbij.
Koffiehuis Demel in Wenen
De koffiehuizen zijn een onderdeel van de Weense cultuur. Vroeger kwamen er naast de gegoede burgers ook veel kunstenaars en schrijvers, tegenwoordig stapt iedereen er binnen voor een – fors geprijsde – Kaffee und Kuchen. En hoewel het koffiehuis een vaste waarde is in Wenen, zien de inwoners van de stad met lede ogen aan hoe steeds meer jongeren hun dagelijkse sterke Kleiner Brauner niet nuttigen in een eerbiedwaardig koffiehuis maar gewoon bij McDonald’s of Starbucks. Foei, zeggen pa en ma, maar de jeugd trekt zich er niets van aan.
Terug naar Sisi – met één s inderdaad, pas in de filmtrilogie met Romy Schneider kwam er een s bij – die op 24 december 1837 als Elisabeth Amalie Eugenie von Wittelsbach werd geboren. De keizerin werd een icoon en heeft een magische aantrekkingskracht op mensen. Haar legendarische status verwierf ze echter pas naar haar gewelddadige dood in 1898: Sisi werd in Genève door een Italiaanse anarchist met een vijl doodgestoken. Tijdens haar leven was ze teruggetrokken en verlegen. Op latere leeftijd verborg ze haar gezicht altijd achter een waaier – volgens de één omdat ze slechte tanden had, anderen beweren dat Elisabeth vond dat de dood ongestoord zijn werk moest kunnen doen – en ze sprak nooit met journalisten. Na haar overlijden werd er plots wel veel over haar geschreven, wat bijdroeg aan haar haast mythische status. Er werd in de verhalen veel gesuggereerd. Bijvoorbeeld dat Sisi aan anorexia leed, of dat ze nooit een korset droeg. Die geruchten werden gevoed door haar postuur: ze was klein – slechts 1,72 meter – en haar gewicht schommelde steeds tussen de 45 en 50 kilo. Ze had een wespentaille van slechts vijftig centimeter.
Het Kunsthistorisches Museum in Wenen
Hoewel Wenen heel begrijpelijk pronkt met alle pracht en praal rond Sisi, vond de keizerin zelf nooit haar draai in de stad. Toen ze op haar zestiende trouwde, leverde ze haar vrije leventje in Beieren in voor de strenge voorschriften van het Habsburgse hof. Dat werd meer en meer een keurslijf waarin ze niet paste, of wilde passen. Niet zelden ontvluchtte Elisabeth de hoofdstad en reisde ze onder meer naar Amsterdam en het Griekse Corfu, waar ze het Achílleion liet bouwen, een klein paleis genoemd naar de Trojaanse held Achilles. Haar man Franz Josef zag Sisi’s vluchtgedrag met lede ogen aan. In de hoop dat ze langere tijd in Wenen zou verblijven liet hij voor haar op het voormalige jachtterrein Lainzer Tiergarten de Hermesvilla bouwen, waar nog persoonlijke bezittingen van het keizerlijke paar te bewonderen zijn. Nog tastbaarder wordt het veelbewogen en tragische leven van keizerin Elisabeth in het Sisi Museum en de keizerlijke appartementen in het Hofburg, het enorme gebouwencomplex in hartje Wenen waar ook de Spaanse rijschool en de Silberkammer gehuisvest zijn. Speciaal voor de 175e geboortedag van Sisi werd in 2012 haar eigen badkamer uit 1876 gerestaureerd. Bezoekers van het Sisi Museum en de Kaiserappartements kunnen door de audiëntiekamer wandelen en door de werkkamer van Franz Joseph, de grote, roodfluwelen salon en de slaapvertrekken, met daarin Sisi’s ijzeren ledikant, destijds een noviteit. De keizerin had een eigen turnkamer met een riante toilettafel. Daaraan liet ze dagelijks haar vijf meter lange haar in model brengen, een karwei dat drie uur duurde. Ondertussen leerde Sisi vreemde talen en laste ze pauzes in om aan sport te doen: ze hing aan de rekstok, klom een ladder op en af en maakte vogelnestjes in de ringen. In het museum hangen reconstructies van haar modieuze jurken, haar ochtendjas, paraplu’s en waaiers, en is haar luxueuze reiswagen nagebouwd. Ook zijn er handgeschreven gedichten te lezen. Die werden pas zestig jaar na haar dood voor het eerst openbaar omdat Sisi nogal cynisch schreef over veel mensen uit haar omgeving. Zo noemde ze haar bemoeizuchtige schoonmoeder Sophie een ezel en een aap. Wie zich goed wil voorbereiden kan vooraf een audioguide downloaden of een beschrijving van het Sisi Museum, de keizerlijke vertrekken en de Zilverkamer afdrukken.
Vermaak
Wie in Wenen is, mag het Prater niet overslaan. Want dit eeuwenoude Weense stadspark biedt kermis- en pretparkplezier, maar ook veel groen, rust en ruimte. Het Prater ligt net buiten het stadscentrum en is altijd goed voor een paar uurtjes – of zelfs een hele middag of avond – ongedwongen plezier. Het fijne aan het Prater is dat je geen entree hoeft te betalen. Als je in Wenen bent, kun je er dus gewoon meermaals naar toe. Bijvoorbeeld om het ‘gat’ te vullen tussen een museumbezoek en het bijwonen van een klassiek concert. Of om een ‘leeg’ avondje goed te besteden. Je bent er zo: metro’s 1 en 2 stoppen vlak voor de poorten en alleen als je in een attractie stapt moet je daarvoor een kaartje kopen. Lekker door het park slenteren en mensen en attracties kijken is gratis.
Bont vermaak in het Prater
Het Prater heet eigenlijk Wurstelprater, maar wordt in de volksmond altijd afgekort tot Prater. Het attractiepark – gevestigd aan de rand van een uitgestrekte, zeshonderd hectare grote groene zone in Leopoldstadt, het oostelijk stadsdeel van Wenen – is ongeveer twintig hectare groot. Meest bekende attractie van het Prater is het opvallende Riesenrad; bijna 65 meter hoog en geopend in 1897. Het Wiener Riesenrad behoort tot de bekendste stadsgezichten van Wenen en is alleen al een bezoek aan het Prater waard.
In het Prater zijn volop eetgelegenheden, dus het amusementspark is ook een goede bestemming om op een aangename manier je maag te vullen. Van traditionele Weense maaltijden als Wiener Schnitzel en Tafelspitz tot zoete lekkernijen als Kaiserschmarrn, Sacher Torte en Apfelstrudel, in het Prater vind je het. Ook voor een koel biertje of een lokaal wijntje kun je in het park terecht. Prater heeft Biergartens, rustige of juist heel levendige terrasjes, en een restaurant waar het eten per rollercoaster wordt geserveerd.
Naast attracties als achtbanen, snelle draaimolens, vrijevaltorens en zweefmolens – waaronder een 117 meter hoge! – biedt het Prater ook belevenissen als een minigolf, poppenkastvoorstelling, een planetarium, een indoor skydiving-hal en een chocolademuseum. In Madame Tussauds staan wassenbeelden van tientallen beroemdheden en de kinderen doe je geen groter plezier dan een ritje te maken in de vier kilometer lange Liliputbahn. Vanuit dat treintje zie je hoe enorm groot en groen het gebied van het Prater buiten het pretpark is.
Kostbaar licht bij Lobmeyr in Wenen
Winkelen
Salon für Wohn- und Tischkultur is tegenwoordig de plechtige omschrijving van de winkel van Lobmeyr. Het drie verdiepingen tellende, statige pand aan de Kärtnerstrasse puilt uit met schitterend kristallen glaswerk, serviezen en lampen. Topstuk is een gigantische kroonluchter met een prijskaartje van bijna 48.000 euro. Op de bovenste etage is een klein, gratis toegankelijk museum ingericht.
Lobmeyr – dat ook kristal leverde aan het keizerlijke hof – is gevestigd aan één van de drukste winkelstraten van Wenen: de Kärtnerstrasse vormt samen met Graben en de Kohlmarkt het shoppinghart van de binnenstad. Hier vind je flagship stores van Armani, Boss, Cartier, Gucci, Louis Vuitton en Prada. Er is ook ruimte voor authentieke kleine winkeltjes, al moet je daarvoor soms even de zijstraatjes van deze winkeladers in. In één van die steegjes opende Sissy Schranz haar Fashion Salon Sisi. De Weense vond het jammer dat haar stadgenoten alleen maar mode van Franse en Italiaanse labels droegen en opende daarom een winkel met elegante kleding met een Oostenrijkse snit. Haar jonge onderneming droeg ze op aan keizerin Sisi.
De Mariahilferstrasse huisvest de grote warenhuizen en winkels van kledinggiganten als H&M en Peek & Cloppenburg. Even verderop ligt de gezellige Naschmarkt met kleine permanente standjes waar gegeten kan worden en waar verse producten worden verkocht. Op zaterdag vindt op het langgerekte plein ook de wekelijkse Flohmarkt plaats, waar je op zoek kunt naar komische junk of tweedehands juweeltjes.
Lobmeyr, Kärtnerstrasse 26
Sisi Vienna, Annagasse 11
Typisch Oostenrijks gerecht: Tafelspitz
Eten en drinken
Twee typisch Weense gerechten zijn Tafelspitz en Wiener Schnitzel. De laatste is wereldwijd bekend, de eerste in Wenen en verre omstreken. Bedenk dat als je een Wiener Schnitzel bestelt je bord dan volledig in beslag wordt genomen door het platgeslagen en rijkelijk gepaneerde kalfsvlees. De schnitzellap is gigantisch en er is op het dinerbord alleen nog maar plaats voor een minuscuul schijfje citroen. Zeker zo lekker en bij ons minder bekend is Tafelspitz, een lievelingsgerecht van keizer Franz Joseph. Op tafel verschijnt bouillon in een koperen pan, met daarin mals, gekookt rundvlees. Eerst schep je de bouillon in een kop: soep als voorgerecht. Daarna eet je het vlees met het aardappelgerecht rösti en geraspte mierikswortel.
Koffie: Demel, Kohlmarkt 14
Taart: Sacher, Philharmonikerstrasse 4
Lunch: Zum Schwarzes Kameel, Bognergasse 5
Tafelspitz: Plachutta, Wollzeile 38 of Auhofstrasse 1
Sisi: Hofburg Kaiserappartements, Sisi Museum en Silberkammer, Michaelerplatz, Hofburg
Paleis: Schloss Schönbrunn, Schönbrunner Schlossstrasse 47
Bezichtigen: Wien Museum Hermesvilla, Lainzer Tiergarten
Vermaak: Prater, metrostation Praterstern
Informatie: Wien Tourismus, Albertinaplatz / Maysedergasse, achter de Staatsopera
► Meer over Prater op Parkplanet: klik hier
2013/2021 © Tekst: Adri van Esch