Grimm: Twee eeuwen ‘Er was eens…’
De sprookjes van Grimm vieren dit jaar hun tweehonderdste verjaardag. De vertellingen van de gebroeders Jacob en Wilhelm zijn wereldberoemd. In hun geboorteland Duitsland staan langs de zeshonderd kilometer lange Märchenstrasse allerlei speciale feestelijkheden op het programma.
De gebroeders Grimm, nagespeeld in Hessen
Er waren eens… twee taalkundigen en literatuurwetenschappers die wereldberoemd werden met het vastleggen van sprookjes. De broers Jacob en Wilhelm Grimm hielden zich begin negentiende eeuw als één van de eersten bezig met onderzoek naar volksverhalen. Zij richtten zich vrijwel geheel op de bekendste genres: sprookjes en sagen. De verhalen die tot die tijd mondeling werden overgeleverd, stelden zij voor het eerst op schrift. In 1812 en 1815 publiceerden Jacob en Wilhelm de twee delen van hun Kinder- und Hausmärchen, met in totaal 156 sprookjes. De broers putten bij het bijeenbrengen van de vertellingen uit mondelinge overlevering en schriftelijke bronnen. Ze legden hun oor te luister bij het volk en schreven vervolgens niet alleen op wat ze hoorden, ze gaven de verhalen ook een eigen stijl en toon mee. De Grimm-versies van sprookjes als Hans en Grietje, Assepoester, Roodkapje, Sneeuwwitje, Doornroosje, Raponsje en Vrouw Holle werden over de hele wereld gewaardeerd. Daarnaast schreven de broers historische sagen op die gebaseerd zijn op plaatsen en personen die werkelijk hebben bestaan, zoals De Rattenvanger van Hamelen, De Dom in Keulen en De Muizentoren van Bingen. In hun vaderland Duitsland wordt op verschillende plekken gevierd dat het tweehonderd jaar geleden is dat de eerste Kinder- und Hausmärchen van Jacob en Wilhelm Grimm het licht zagen. Met de sprookjes leverden de broers een grote bijdrage aan de Duitse culturele geschiedenis en zelfs aan de wereldcultuur. De sprookjes van Grimm werden meteen geliefd en zijn dat tot op de dag van vandaag nog steeds.
Openluchtspel van De Rattenvanger van Hamelen
Jacob Grimm werd op 4 januari 1785 geboren in Hanau, een stadje onder de rook van Frankfurt. Ruim een jaar later kwam Wilhelm ter wereld, op 24 februari 1786. Hun geboortestad is trots op het beroemde schrijversduo: midden op het marktplein van Hanau staat een levensgroot standbeeld van de twee mannen, de één zittend met een dik boekwerk op zijn schoot, de ander staand en meekijkend in het verhalenboek. Het geboortehuis van de sprookjesvertellers is helaas niet meer te bezoeken, dat werd in 1945 door bommen vernietigd. Hanau viert het jubileum van zijn bekende oud-inwoners met de Märchenfestspiele, een idyllisch sprookjesfestival met op de achtergrond kasteel Philippsruhe.
Hanau is ook de startplaats van de zeshonderd kilometer lange Märchenstrasse, een sprookjesroute die langs de plaatsen leidt waar de gebroeders Grimm woonden en werkten. De tocht voert naar Steinau, waar de Grimms opgroeiden, naar Marburg, waar ze studeerden, en naar Kassel. Onderweg passeert men het Sneeuwwitjedorp Bad Wildungen-Bergfreiheit, het Roodkapjeland tussen Alsfeld en Fritzlar en de Vrouw-Holle-poel op de Hohe Meißner. In Kassel woonden en werkten Jacob en Wilhelm ruim dertig jaar. Ze waren er bibliothecaris in de Hessische Landesbibliotheek. Juist in die stad verzamelden, documenteerden en bewerkten zij hun beroemd geworden sprookjes en sagen. Geen wonder dat in Kassel sinds 1972 het officiële Grimm-museum gevestigd is, in het slot Bellevue. In het museum worden permanent meubels, schilderijen en gebruiksvoorwerpen uit het leven van de broers tentoongesteld. Speciaal voor het jubileumjaar is in de Documenta-hal in Kassel de expositie Expedition Grimm te bezichtigen, met waardevolle manuscripten en persoonlijke bezittingen van Jacob en Wilhelm Grimm en werk van hun minder bekende broer Ludwig Emil, die schilder was en medeoprichter van de eerste kunstenaarskolonie van Europa in Willingshausen.
De gebroeders Grimm in brons, in het Sprookjesbos van de Efteling
De Märchenstrasse loopt ook door Hamelen, waar een fontein herinnert aan de bekende rattenvanger. Het verhaal vertelt dat de stad in 1284 werd geteisterd door talloze ratten. De burgemeester schakelde de rattenvanger in, die de beesten al fluitend de stad uit leidde. Toen de burgervader de succesvolle rattenverdrijver niet wilde betalen voor zijn werk, lokte hij als wraak alle kinderen de stad uit en verdween met hen voorgoed Hamelen uit. Sprookjes eindigen niet altijd met ‘en ze leefden nog lang en gelukkig’. De Duitse sprookjesroute eindigt wel voorspoedig: in Bremen, bekend van De Bremer Stadsmuzikanten. Die stad is echter niet het eindstation van de gebroeders Grimm zelf, dat is Berlijn. Jacob overleed daar op 20 september 1863 en Wilhelm stierf er op 16 december 1859. De twee broers maakten niet meer mee hoe hun belangrijkste werk werd voltooid, het omvangrijke Deutsche Wörterbuch. In dat naslagwerk is niet alleen te lezen wat woorden betekenen, maar ook hoe ze zijn ontstaan. In 2013 is het 175 jaar geleden dat Jacob en Wilhelm met het lexicon zijn begonnen. De gebroeders Grimm zijn naast elkaar begraven, in een eregraf op het Alte St. Matthäus-kerkhof in Berlijn-Schöneberg. •
Bossen vol sprookjes
Grimm’s Hans en Grietje in Europa-Park in het Zwarte Woud
De sprookjes van Grimm zijn allemaal te bewonderen in Europa-Park. In dit Duitse attractiepark knabbelen Hans en Grietje aan het snoephuis van de heks, hebben de Kikkerkoning en Vrouw Holle hun eigen onderkomen en woont Doornroosje in een riant slot. In de interactieve bibliotheek van de gebroeders Grimm kunnen bezoekers zien en beleven hoe het tweetal de vertellingen verzamelde. Ter gelegenheid van tweehonderd jaar sprookjes van Grimm werd het Sprookjesbos van Europa-Park vernieuwd en uitgebreid: ook Raponsje, Dokter Alwetend en de Gouden Gans hebben vanaf nu hun thuis gevonden in het Grimm-bos in het Zwarte Woud.
De gebroeders Grimm zijn ook ruim vertegenwoordigd in het Sprookjesbos van de Efteling in Kaatsheuvel. Roodkapje – oorspronkelijk geschreven door de Fransman Charles Perrault, maar door de Grimms herschreven met een positieve afloop –, Assepoester, Doornroosje, Hans en Grietje, Sneeuwwitje, Vrouw Holle, Repelsteeltje, De Kikkerkoning, Raponsje, De Wolf en de Zeven Geitjes, Tafeltje dek je, Ezeltje strek je, allemaal sprookjes die in het Efteling-bos te vinden zijn en die voor het nageslacht bewaard zijn door de gebroeders Grimm.
2013 © Tekst: Adri van Esch – Foto’s: Paavo Blåfield / GrimmHeimat NordHessen, Deutsche Märchenstraße e. V., Efteling, Adri van Esch
